Soorten incontinentie

Er bestaan verschillende soorten incontinentie. Allereerst is er een onderscheid tussen urine-incontinentie en ontlastingsincontinentie. Bij urine-incontinentie verliest u ongewild urine, bij ontlastingsincontinentie verliest u ongewild ontlasting. Urine-incontinentie is er in verschillende vormen, die uiteenlopende oorzaken hebben. Welke vormen zijn er?

Stressincontinentie

Bij stressincontinentie verliest u urine op momenten dat u zich inspant. Bijvoorbeeld als u lacht, hoest of sport. Stressincontinentie heet daarom ook wel inspanningsincontinentie. De mate waarin u urine verliest kan erg uiteenlopen. Stressincontinentie komt het meeste bij vrouwen voor.

Een verhoogde druk in de buikholte

Stressincontinentie heeft niets te maken met psychische stress. Hier betekent stress: een verhoogde druk in de buikholte. Bij inspanning ontstaat er namelijk extra druk op de blaas en bekkenbodem. Wanneer uw bekkenbodemspieren niet goed werken of de sluitspier van uw blaas niet goed afsluit, heeft u geen controle over het ophouden van uw urine.

Oorzaken van stressincontinentie

Stressincontinentie kan verschillende oorzaken hebben:

• zwakte van de blaassluitspier (soms het gevolg van een bevalling);
• een operatie aan de bekkenorganen;
• een abnormale positie van de plasbuis of baarmoeder.

Stressincontinentie komt veel voor bij vrouwen na de overgang. Vrouwen die niet meer menstrueren hebben namelijk een tekort aan het hormoon oestrogeen. Ook komen bij hen vaker bekkenbodemverzakkingen voor. Dat hormoontekort en die verzakkingen zorgen ervoor dat de weerstand van de plasbuis tegen de urinestoom afneemt. Bij mannen kan stressincontinentie ontstaan na een prostaatoperatie als het bovenste deel van de plasbuis of blaashals beschadigd is. Tot slot kan bij zowel mannen als vrouwen overgewicht invloed hebben op het ontstaan of verergeren van stressincontinentie. Dit komt doordat het extra gewicht op de blaas en bekkenbodem (waarin de sluitspier is opgenomen) drukt.

Aandrangincontinentie

Als u deze vorm van continentie heeft, kunt u uw urine niet meer ophouden zodra u aandrang voelt om naar het toilet te gaan. U kunt het toilet meestal niet op tijd bereiken. Deze vorm van incontinentie wordt ook wel urge-incontinentie genoemd. Het komt zowel bij mannen als vrouwen voor, al hebben vrouwen er vaker last van.

Oorzaken van aandrangincontinentie

Aandrangincontinentie is de meest voorkomende vorm van aanhoudende incontinentie bij ouderen en heeft vaak geen duidelijke oorzaak. Het kan ontstaan door een combinatie van overactiviteit van de blaasspieren en het slecht kunnen samentrekken van diezelfde spieren. Die overactiviteit komt bij ouderen veel voor en veroorzaakt de plotselinge en hevige aandrang om te plassen. Ook zorgt die overactiviteit ervoor dat u vaak moet plassen.

Aanhoudende aandrangincontinentie hangt deels samen met veranderingen in het gedeelte van de hersenen waar het ophouden van de urine wordt geregeld. Die veranderingen kunnen samengaan met hersenaandoeningen, zoals dementie of een beroerte. Deze aandoeningen zorgen er soms voor dat het zenuwstelsel de blaas niet meer goed onder controle houdt.

Behandeling van aandrangincontinentie

Welke behandeling bij aandrangincontinentie het beste is, hangt deels af van de oorzaak. Uw arts zoekt voor u de meest passende behandeling. Aan welke behandelingen kunt u denken?

• Wanneer de oorzaak ligt in overmatig gebruik van alcohol, koffie of geneesmiddelen, kan mindering van deze producten zorgen voor verbetering.
• Blaastraining om de blaasspieren te trainen.
• Soms krijgt u ook medicijnen voorgeschreven. Er bestaan medicijnen tegen blaasontsteking en medicijnen die overactiviteit van de blaas tegengaan.
• Bekkenbodemtherapie om de spieren in uw bekkenbodem te versterken.
• Gebruik van incontinentiematerialen.

Gemengde incontinentie

Het komt voor dat uw incontinentie een combinatie is van stressincontinentie en aandrangincontinentie. We spreken dan van gemengde incontinentie. Dit komt vooral voor bij vrouwen. Vrouwen die last hebben van aandrangincontinentie, hebben in de helft van de gevallen ook te maken met stressincontinentie. Het urineverlies dat optreedt bij inspanning begint dan met een sterke en plotselinge aandrang.

Overloopincontinentie

Overloopincontinentie is het ongewild verliezen van kleine beetjes urine uit een volle blaas. Meestal komt dit door een vorm van afsluiting in de overgang van de blaas naar de plasbuis of doordat uw blaasspieren niet sterk genoeg samentrekken. Als de urinestroom wordt geblokkeerd of uw blaasspieren niet meer samentrekken, dan raakt uw blaas overvol. Daardoor rekt uw blaas uit en loopt de druk in uw blaas op. Dit heeft tot gevolg dat er kleine hoeveelheden urine wegdruppelen.

Oorzaken van overloopincontinentie bij mannen

Bij mannen zijn prostaatproblemen vaak de oorzaak van overloopincontinentie. Die prostaat kan namelijk vergroot of ontstoken zijn. Een vergrote of ontstoken prostaat kan de overgang van de blaas naar de plasbuis afsluiten. De blaas heeft dan moeite om zich te legen, waardoor het plassen niet vloeiend verloopt en er urine achterblijft in uw blaas. Doordat uw blaas op een gegeven moment overloopt, neemt de druk in uw blaas toe, waardoor u druppels of scheutjes urine verliest.

Andere oorzaken van overloopincontinentie

Het kan zijn dat er een andere oorzaak ten grondslag ligt aan overloopincontinentie:

• Het sluitmechanisme van uw blaas werkt niet goed, doordat de spier in uw blaaswand niet goed functioneert. Dit kan het gevolg zijn van diabetes of het gebruik van geneesmiddelen.
• Nierstenen die in de plasbuis terechtkomen.
• Obstipatie. De endeldarm zit dan zo vol ontlasting dat de blaashals en plasbuis worden dichtgedrukt.
• Bij vrouwen kunnen een verzakking van de baarmoeder of zwellingen in de eierstok of baarmoeder zorgen voor een vernauwing van de plasbuis.
• Bij kinderen kan een aangeboren afwijking voor een blokkade in de urinestorm zorgen. Het  gaat dan om een vernauwing van de blaashals of het uiteinde van de plasbuis.
• Operaties in het gynaecologische, urologische of darmgebied.

Behandeling van overloopincontinentie

Meestal wordt bij u een verblijfskatheter aangelegd als eerste behandeling. Hiermee wordt uw blaas geleegd. De verdere behandeling is afhankelijk van de oorzaak van de incontinentie. De volgende behandelingen komen voor:

• Wanneer de prostaat de oorzaak is van de incontinentie, krijgt u meestal een prostaatoperatie om de problemen te verminderen of verhelpen.
• Gebruik van incontinentiemateriaal.
• Gebruik van intermitterende katheters om zelf op regelmatige basis uw blaas te legen.
• Neurostimulatie: hierbij krijgt u een elektrode (geleidingsdraad) naast een zenuw in uw onderrug geplaatst die verbonden is met een klein apparaatje dat u bij u draagt. Dit apparaatje zendt signalen naar uw zenuwen waardoor klachten van hevige aandrang en urineverlies verminderen.
• Medicatie.

Reflexincontinentie

Bij reflexincontinentie verliest u urine op onwillekeurige momenten, omdat u geen aandrang voelt om naar het toilet te gaan. Dit urineverlies is het gevolg van afwijkingen in uw zenuwstelsel. Reflexincontinentie komt voor bij zowel mannen als vrouwen.

Oorzaken van reflexincontinentie

Reflexincontinentie ontstaat altijd als gevolg van een neurologische aandoening. Voorbeelden van dit soort aandoeningen zijn:

• een dwarslaesie
• spina bifida (open rug)
• een herseninfarct
• multiple sclerose (MS)
• een tumor in het ruggenmerg
• een beschadiging van een zenuw tijdens een operatie

Deze afwijkingen in uw zenuwstelsel kunnen leiden tot verstoorde reflexen in uw ruggenmerg. Daardoor kunnen uw hersenen uw blaasspieren niet goed aansturen of remmen. Het gevolg is dat u geen aandrang voelt om te plassen en geen controle heeft over het legen van uw blaas.

Behandeling van reflexincontinentie

Bij reflexincontinentie is het meestal niet mogelijk om de oorzaak weg te nemen. Daarom bestaat de behandeling vooral uit het verminderen van uw klachten. Dit kan bijvoorbeeld door zelf regelmatig uw blaas te legen met behulp van een katheter. Het kan ook zijn dat er een verblijfskatheter wordt geplaatst. Uw continentieverpleegkundige zal u, wanneer dit bij u van toepassing is, hier alles over vertellen.

Functionele incontinentie

Bij functionele incontinentie functioneert uw blaas normaal, maar bent u om andere redenen niet in staat om op tijd naar het toilet te gaan. Dit komt doordat u een lichamelijke of psychische aandoening heeft die ervoor zorgt dat u niet voldoende tijd heeft om naar het toilet te gaan op het moment dat u aandrang voelt. Het duurt dan te lang voordat u op het toilet zit, waardoor uw blaas overvol raakt. Uw blaas leegt zich dan zelf.

Oorzaken van functionele incontinentie

Functionele incontinentie kan heel uiteenlopende oorzaken hebben:

• motorische problemen, zoals moeizaam kunnen lopen of een slechte hand- of armfunctie
• verwarring of dementie
• blind- of slechtziendheid

Behandeling van functionele incontinentie

Functionele incontinentie is een praktisch probleem. Dit probleem vraagt daarom om een praktische oplossing. Het is belangrijk dat u regelmatig naar het toilet gaat, ook als u nog maar weinig aandrang voelt. Dan bent u het probleem voor. Als u blind of slechtziend bent, is het belangrijk dat u in een vreemde omgeving vast nagaat waar het toilet is. Dan hoeft u niet te zoeken op het moment dat u moet plassen. Verzorgt u een dementerend persoon? Zorg er dan voor dat deze persoon regelmatig naar het toilet gaat.

Totale incontinentie

Als u last heeft van totale incontinentie, verliest u (een deel van uw) blaas- en/of uw darminhoud. Bij totale incontinentie van urine heeft u geen aandrang om te plassen en laat de blaas alle urine lopen. De functie van uw blaas is helemaal vervallen. Ook bij totale incontinentie van ontlasting heeft u geen aandrang meer. Totale incontinentie komt voor bij mannen en vrouwen, maar het is geen veelvoorkomende vorm van incontinentie.

Oorzaken van totale incontinentie

Totale incontinentie van urine kan het gevolg zijn van een slecht functionerende bekkenbodemspieren of een aandoening aan de zenuwvoorziening van de blaas. De incontinentie kan ook ontstaan door neurologische aandoeningen, stoornissen in de blaasfunctie of een beschadiging aan de sluitspier van uw blaas. Ook totale incontinentie van de ontlasting heeft uiteenlopende oorzaken: die vorm kan ontstaan door aangeboren afwijkingen en/of neurologische problemen of een trauma.

Behandeling van totale incontinentie

Bij totale incontinentie is de behandeling afhankelijk van de oorzaak. Goed onderzoek is dus noodzakelijk. Ga daarom altijd naar uw arts. Die kan uw doorverwijzen naar de juiste specialist en u goed begeleiden.

Zwangerschapsincontinentie

Bij zwangerschapincontinentie heeft u tijdens en/of na uw zwangerschap te maken met ongewenst urineverlies. Incontinentie tijdens de zwangerschap heeft andere oorzaken dan incontinentie na de zwangerschap.

Oorzaken van zwangerschapsincontinentie: tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap verandert uw hormoonhuishouding. Door die zwangerschapshormonen verslappen uw bekkenbodemspieren. Ook wordt uw baarmoeder natuurlijk steeds groter, waardoor er nog eens extra druk komt te staan op uw bekkenbodem. Dit kan leiden tot urineverlies. Wanneer u zich onverwacht inspant, bijvoorbeeld bij lachen, hoesten of niezen, kunnen de sluitspier en bekkenbodem dan onvoldoende tegendruk geven. De urine lekt dan weg. Dit is een vorm van stressincontinentie.

Oorzaken van zwangerschapsincontinentie: na de zwangerschap

Ook na de zwangerschap kunt u last hebben van incontinentie. Dat kan verschillende oorzaken hebben:

• opgerekte of gescheurde spieren van de bekkenbodem
• overrekte zenuwen
• overrekte schedewanden
• naar beneden gedrukte urinebuis

Hierdoor heeft u minder controle over het ophouden van uw urine. Wanneer u een kunstmatige bevalling hebt gehad, is de kans op schade aan de bekkenbodemspieren groter. Bijvoorbeeld als uw kindje ter wereld is gekomen met een tangverlossing of vacu?mcup.

Behandeling van zwangerschapsincontinentie

Wanneer u last heeft van zwangerschapsincontinentie, is het trainen van uw bekkenbodemspieren de beste remedie. Dit doet u onder begeleiding van een bekkenbodemfysiotherapeut. De klachten gaan dan meestal in de loop van de tijd over. Wanneer u langer dan zes weken na de bevalling nog last heeft van incontinentie, kunt u het best even naar uw huisarts gaan. Soms is de verzakking of beschadiging zo fors dat oefenen niet helpt. Het is mogelijk dat er dan andere hulpmiddelen nodig zijn of een operatie nodig is.

Ontlastingsincontinentie

Als u ontlastingsincontinentie heeft, verliest u ongewild ontlasting. Deze vorm wordt ook wel fecale incontinentie genoemd. In Nederland zijn veel mensen die last hebben van ontlastingsincontinentie, van wie de meeste al wat ouder zijn.

Hoe ontstaat ontlastingsincontinentie?

Om te begrijpen hoe ontlastingsincontinentie ontstaat, is het handig om te weten hoe de stoelgang werkt. Voordat ontlasting uw lichaam verlaat, wordt het opgeslagen in het laatste gedeelte van de dikke darm, de endeldarm. Wanneer die endeldarm vol is, voelt u aandrang om naar het toilet te gaan. Dit komt doordat er druk op uw anus ontstaat. Om die druk op te vangen en uw ontlasting op te houden, gebruikt u uw bekkenbodemspieren en anale kringspier. Als die spieren hun werk niet goed doen of wanneer de endeldarm niet meer goed functioneert, kan ontlastingsincontinentie ontstaan.

Oorzaken ontlastingsincontinentie

Hoe kan het gebeuren dat uw endeldarm of bekkenbodem- of anale sluitpier niet goed werken? Dat kan verschillende oorzaken hebben:

• De zenuwen die de anale sluitspier of bekkenbodemspieren aansturen, zijn beschadigd, bijvoorbeeld als gevolg van een tumor in het ruggenmerg, MS of open rug. Ook door ouderdom of obstipatie kunnen deze zenuwen beschadigd raken. Daarnaast kan de aansturing in de hersenen verstoord raken, bijvoorbeeld door een tia of beroerte.
• Uw kringspier zelf is beschadigd door een bevalling, operatie, ongeluk of door misbruik.
• Door het ouder worden kan de anale kringspier slapper worden.
• Uw endeldarm is ontstoken, bijvoorbeeld door een chronische ontstekingsziekte als Crohn of colitis ulcerosa.
• Er is littekenweefsel in uw endeldarm ontstaan door een operatie of bestraling. Dit zorgt ervoor dat uw endeldarm minder elastisch wordt.
• Een verzakking van de endeldarm.
• U heeft aanhoudende dunne ontlasting en diarree.
• Overloopdiarree: dit wordt ook wel paradoxale diarree genoemd, omdat deze diarree gepaard gaat met een verstopping. Uw darm is dan zo vol dat er wat dunne ontlasting langs de hardere ontlasting lekt.
• Spastisch bekkenbodemsyndroom: hierbij zijn de spieren in de bekkenbodem en de inwendige sluitspier altijd aangespannen.

Behandeling ontlastingsincontinentie

De behandeling die u krijgt, is grotendeels afhankelijk van de oorzaak van de ontlastingsincontinentie. U overlegt altijd met uw arts wat de beste behandeling voor u is. Aan welke behandelingen kunt u denken?

• Bij een verminderde werking van uw bekkenbodemspieren kan bekkenbodemtraining onder begeleiding van een fysiotherapeut de problemen verminderen of verhelpen.
• Als uw kringspier beschadigd is, kan het zijn dat u een operatie krijgt om uw kringspier te herstellen of om een nieuwe kringspier aan te leggen met een stukje spier uit uw dijbeen.
• Gebruik van incontinentiemateriaal en/of anaaltampons.
• Darmspoelen: hiermee leegt u op regelmatige basis uw darmen met speciale spoelapparatuur.
• Neuromodulatie: dit is een behandeling waarbij u een klein apparaatje in uw lichaam krijgt geimplanteerd. Dat apparaatje verstuurt signaaltjes naar de zenuwen die uw darmfunctie regelen.
• In zeer ernstige gevallen biedt een stoma uitkomst.